Yi dalili ya Mtrume Yunusa

        Yi dalili ya Mtrume Yunusa

“Namna ntrini de wujuwawo huka Insa aka avelehwa na Mungu?”  Karim amudzisa Abou wakati waka wakentsi ntsandzaleju mwa yi bahari ha hwangaliya marikabu yakovira.  Abou atsehe.  “Lini mawuri de li suala laka la dzisiwa na ya madhwamana wa dini wakati wa Insa.  Waka wamudzisa dalili.”

“Dalili ya ntrongo ntrini?”  Karim akotsaha ajuwe.  “Kawaka wa amini huka Insa aka avelehwa na Mungu, hazizo wakotsaha awanyese dalili,” Abou adjibu.  “Insa aka awanyesa dalili?”

“Insa kaparo tsaha a venuliya wantru huka aka muntru ntrini.  Ya madhwamana wa dini waka wasomo ya makalima be ya matso yawo yaka yabaliha huka kawako shindra wa wona zi dalili.  Yiyo de yi mana Insa aka awambiya huka waka na yi dalili ya mtrume Yunusa:  “Duniya bovu la lewo lini kalina waminifu, lilo lisitsaha dalili ya midjuza, be kalitsoona ata anlama nehika tsi de yile ya mtrume Yunusa.  Mana mawuri de yi namna Yunusa aka mimbani mwa yi fi harimwa muda wa suku ntraru, mawuku na yi mitsana, basi de yi namna wu Mwana wa Mwanadamu atsokawo wa jawu moni mwa yi shivandre shantsi harimwa muda wa suku ntraru, mawuku na yi mitsana.  Wakati wantru watso hukumulwawo, wu wantru wa shi Niniva watsohima wamushitaki wanyu wantru wa li duniya la lewo lini, mana wawo wa yendre toba wakati wakiya ya maidhwa ya Yunusa.  Be vavo vwa ntrongo ndribwavu raha na Yunusa’.”1

“Fi ndribwavu yika yimuli mtrume Yunusa?”  Karim aka ashanga.  “Anha,” Abou amwaledza.  “Yunusa aka arulihwa na yi fi mana Mungu aka amurumu na hazi harimwa yi ntsi ya Niniva wakati wantru waka kinyume na Mungu, be akoriya hwendra.  Ha zizo Yunusa aka apashiya djahazi ha hwendra vahano kinyume na hule Mungu aka amuruma.  Vushuku mpevo ndziro na vuwa ata li djahazi kalakoshindra la yendra, Yunusa awambiya wu wantru waka djahazini huka amba asimutrawa Mungu.  Wantru waka djahazini wamupiliya baharini wakati wule yi mpevo yi ziya.  Mungu amurisha fi ndribwavu yendre yamurulihe Yunusa.  Yunusa aka wumoni mwa yi  fi muda wa suku ntraru na mawuku mararu.”2   Yunusa alawa nkeme wu moni mwa yi fi na hutsaha mswamanha ju la Mungu yivo yikawo amba kaka amuvulishiya.  Wakati Mungu awona huka amba Yunusa atsaha mswamanha amurisha yi fi yi muravihe.  Yi lazimu wu some yi hadisi kamili harimwa yi shiyo sha Yunusa shiliyo harimwa ya makalima ya Mungu yakawo de yi Taoureta na yi Injili  yaani de yi Bible.

“Hadisi yini ndzuzuri kabisa!  Ha zizo Yunusa aka moni mwa yi fi suku ntraru mawuri de halilo Insa aka moni mwa li kaburi suku ntraru.”  Abou adisi yi shitswa ha hu rongowa:  “Ewa.  Vwa dalili na anlama nyengi mawuri de zini harimwa ya makalima ya Mungu”.

“Nambiya ni zi juwe.”

“Nitso laguwa de yi mbuzi tu lewo,”  Abou  arongowa.

“Mbuzi mawuri mwana wa gondzi?”  Karim adzisa.

“Ewa, harimwa ya makalima yi mbuzi yi rumilwa na Mungu wakati mwengi mawuri dalili.  Wakati yahaya mbayishizi amuona Insa akomujiliya arongowa:  “Tsilo Sadaka la  Mungu,Waye de atowawo ya madhambi ya li duniya.”3  Harimwa wakati wangina Yahaya aka amuwono Insa ahimi mpevoni mawuri de yi mbuzi yaka yatolwa fidiya na  Mungu na zi malayika zakoyimba madjimbo ya swifa ha ji dribwavu:  ‘Wu mwana gondzi aka atsindzwa ha hutolwa sadaka, waye astahiki hu para wu shindzi, wu tadjiri, hikima, nguvu, hishima, wu tukufu, na swifa!’”4  Wantru wa Israila waka warumwa harimwa yi ntsi ya Misri manha 400 kabula ya Mungu hu mwiyira Musa aje awatowe harimwa wu rumwa.  Mungu aka awambiya wu wantru wa Israila wa tsindze mbuzi yikawo amba kayaka na wuwade awu anlama ya pewu.  Kakila dago lako vinga mbuzi yahi para yi suku ya kumi ya wu mwezi wa handra.  Wako renga suku ntraru za huangaliya zimbuzi yile wake na shahidi huka amba kazaka na wuwade awu anlama za pewu.

“Yi mbuzi kayakolazimu yaka ndzuwade awu yaka na anlama ya pewu mana yini yika dalili awu mfano wa Insa yikawo amba kaka na dhambi litsokawo lontsi.  Monye yikawo mrumishi wa Insa arongowa yi namna yini: ‘Basi ha yi damu ndzuzuri yahe, Kiristi, aliyo mawuri mwana gondzi wa sadaka alingana, tsena kasima kosa litsokawo lontsi.  Madza aka  atsahulwa rangu hale, kabula ya li duniya hu wumbwa, be  aja avenulwa harimwa wu wakati wa mwiso wunu ha humufayidishani.”5 

Yahipara yi suku ya kumi na ne wakotsindza yi mbuzi,wa korenga yi damu wa vaha harimwazi nyango za yi milongo.  Yi damu yakoziya yi malayika yakovinga yi mawuti ha hungiya dagoni wukuwule ha hujo towa roho wu mwana mtrubaba wahandra harimwa yi ntsi ya Misri.  Ha zizo yi mbuzi yakowoha ndzima ndzima yibuzu yiliwa yile yibaki wumoni mwa lidago kamili.

“Baanda Insa afa, madjeshi ya yendre, yalo vundza yi mindru ya muntru wa handra wule aka a remwa mizumari vwamoja na Insa, wa vundzu na ya wu muntru wavili.  Basi  wakati wawaswili ha Insa ata wawona amba madza afu, kawavundza yi mindru yahe.6 

Wuku wule Insa aka adzalwa vuka watsunga magondzi wako lisa ya magondzi yawo bavuni mwa wu muji. 

 Mkinishiha yike amba watsunga wakolisa ya magondzi yaka ya lazimu yaje ya rumilwa yi suku ya kumi ya wu mwezi ha hutowa yi fidiya.  Mkinishiha  tsena yike ambavuka watsunga mwendze wakotsunga ya magondzi yawo.  Mkinishiha yike amba wakotsunga ya magondzi yaka yakojo tolwa zi fidiya yi suku ya kumi na ne.

Mkinishiha huka wani waka de watsunga waka wajiliwa na zi malayika ha hurongowa ya makalima yani:

 “Musiriye, mana risimujidzani habari ndjema ya furaha ndribwavu yitsojiliyawo piya wumati.  Wuku walewo, harimwa wu muji wa Daudu, mudzaliwa muntru wa humkombowani, ne de Kiristi, Rabi!7 

Maha thalathini na miraru ya vira, yisuku ya kumi, wakati insa aja Urusalemu yi suku ya mwiso yahe akosherehi yi tarehi yika de yi suku ya kumi yaw u mwezi, ya magondzi yaka yavitswa harimwa mlongo wangina, mlongo wunu wakoyiriwa mlongo wa magondzi.  Na yayo yaka ya fanya suku ntraru wu moni mwa yi nyumba ya humuenbudu Mungu.  Insa a yendre Urusalemu adjitowa fidiya aengaliwa nayika atsoka mtwaharifu wa hutolwa fidiya mfano wa li gondzi la yi sherehi.  Insa aka mtwaharifu mana wakati Bilatusa Gouverneur wa Romu amuhukumu Insa, arenge magi awoso yi mihono yahe ha hurongowa:  “Tsisi dhwamana wa yi damu ya muntru muraharifu wunu.”8  Li Gondzi laka latolwa ni Mungu la hukumulwa baanda ya suku ntraru na wulo kalaparihwana na kosa.

“Rango 9 heure ata hupara 3 heure wantru wa dini wakotsindza ya magondzi harimwa yi nyumba ya hutowa zi fidiya.  Na ya hipara 3 heure akolawa mwendze arongowa:  ‘Iyisa’.  Yi asubwihi yile saya shendra Insa aka de li Gondza la yi sadaka, awulawa ha huja ake de yi fidiya yatru.  Aka asusuliya harimwa wu mwiri wampawa ata hupara yi saya kumi na nsano.  Wakati wule arongowa na mihono yabuha ha hutriya wu binadamu biya, arongowa: ‘ Zi tsimidziha’.  Wakati yi roho ya Insa ya lawa yi rido yikawo de yaka ya rungiwa wumono mwa yi tample yi rumbuha na hu pasuha yi shuku monsi.”

“Rido de yivi?” Karim adzisa.

“Rido yaka harimwa yi nyumba ndzitwaharifu yaka ya shushwa ha hu balidza wu vahano yikawo amba de wu fundi mlibwavu wa dini de akojuwa angiya viyaji moja harimwa mwanha, ha humuvingiya Mungu yi damu ya shinyama yah u towa fidiya ha hutsaha mswamanha way a madhambi.  Wakati Insa afa yi rido yile yi randruha hwandrisa wuju ata wunsini.  Kayisi tsena muhimu wasi hutowa fidiya ya zinyama ha hutsaha mswamanha mana Insa ayisa aritsashiya mswamanha ha hutra yi damu yahe.  Rangu yi suku yini kakila muntru ana wushindzi na yi nafasi ya humujiliya Mungu ha hutsaha mswamanha wa ya madhambi yahe.”

“Nitsojuwa nimujiliye Mungu?”  Karim adzisa.  “Ewa, mawuri de halilo wantru wa Israila waka Misri wako triya yi fidiya hawoju, de yi namna yahu lazimu wu mutriye Insa harimwa yi roho yaho, wukubali yi fidiya ayitowa, mvosheleye marahaba yivo afa ha sibabu de wawe wu buze wumukubali ake de Muhuyizi waho,”  Abou amwaledza Karim.

Mukaribishe rohoni haho hahu rongowa makalima yani:  “Insa, tsi kubali huka amba wami muenswifu.  Nisi humiya wuni swamihi ya madhambi yangu.  Tsi juwa huka amba wufu mbadala wangu na yi damu yaho yi woso ya madhambi yangu.  Insa, tsi hukubali wuke de Muhuyizi wangu.  Renga ya mayesha yangu wuke de mufawume wangu.”  Matsozi de yakomushuka Karim wakati amukaribisha Insa rohoni hahe.  “Wusi fikiri huka Insa anikubali?”  Karim adzisa.

“Ewa, harimwa ya makalima yahe Arongowa:  “Basi wawo wamukubali, wamuamini na li dzina lahe, a wava wushindzi wa huja wake wana wa Mungu”9.

“Yini habari ndzuzuri kabisa.”  Ya matso ya Karim yakowala mawuri nuru.  Hali wutso  juwa wu nambiya tsena za patana na Mungu?”

“Ewa, lisha nihulaguliye mpavi wu muji wa Baitilham yikawo de wu muji Insa a dzaliwa,”  Abou arongowa.  “Manha 700 kabula Insa hu dzalwa mtrume Mikah, aka arongowa ntrongo zini:  ‘Wanyu wa Baitilham, Eph’rathah, yikawo kamwasitahi muke vwamoja na wu wantru wa Yahudiya, hanyu ju vutso lawa muntru yikawo de wu dhwamana wa yi bani Israila, na yi irihami yahe yashi hale.”10

“Mana ntrini yikawo amba de Baitilham?”  Karim adzisa.

“Yini trongo yikawo Mungu aka ayitayarisha nyangu hale.  Yi mana ya Baitilham yiyo dago la li dipe. Insa  a rongowa huka:  ‘Wami de li dipe li  enshiwo na wulo lilawa mpevoni.  Muntru a tso lawo li dipe lini a tso enshi daima; na li dipe yikawo ni tso toleyawo li duniya ha hu enshi lini de wu mwili wangu.’”11

“Ya makalima ya mwiso yani ya madziro hanguju,” Karim a rongowa.  “Mana ntrini Insa arongowa huka li dipe a lazimu ave li duniya hahu para ya mayesha de wu mwili wahe?”

“Na ri regeye wunyuma rangaliye ntrongo zangina.  Mungu aka aenmurisha wu wantru wa Israila wafanye.

Harimwa yi ntsi ya Misri Mungu aka amurisha wu wantru wa Israila wale dipe kalaka trulwa lalive vwa moja na mani ya miri yaka mahali.”

“Mana ntrini le dipe kalaka lasimu like na lalive?”  Karim Adsiza.

“Mana lalive yiyo mufano wa ntrambo.  Mungu awatowa harimwa ya madhambi yaka Msri mana aka amumba Ibrahima miyandi huka atsobarikisha li duniya.  Lidipe lika na mani ya pewu na ya mani yani yafanisiwa na zi taambu waka nazo wakati waka warumwa harimwa yi ntsi ya Msri.  Vwa ntrongo ndzuzuri tsiyani.  Rango yi suku yiyo wawo wu triya madipe mararo harimwa mkoba mtitri wakati wa sherehiwo.  Hawoju zini mufano wa Ibrahima, Isiyaka na Yaankubu.Wawo wufikiri huka amba wasimula de Isyaka mana wu Muhuyisi atso lawa harimwa yi irhami ya Isyaka.” 

“Yi mana ya li dipe lawuhari ntrini?”  Karim adzisa.

“Insa ariva li djawabu,” Abou arongowa.  Wakati wa wu muliyo wa wu nahanizi wa Mutupiyo wapara, Insa  akentsi vwa moja na ya Mavingi Risala yahe, wasila. Insa awambiya:  “Tsivendze swafi nile wunahanizi wa Mutupiyo wuwo vwamoja na wanyu kabula ya wami hu wondesheha… “Arenge li dipe, na baanda amuhimidiya Mungu, alidukuwa, awavalo, tsena awambiya:  “Wunu de wu mwili wangu wuliyo amba wusitolwa sadaka ha sibabu ya wanyu.  Namufanye yi ntrongo yini ha wanyu huninahana.”’?

“Hazizo wusi tsaha wu nambiye huka amba li dipe la wu hari lini lakomulaguwa de Insa?”

“Ewa.  Mawuri de yi shikombe waka wanwa yi suku ya wu nahanizi.  Baanda wayisa hula, Insa arenge shikombe, afanya de wuyo wuyo, awambiya tsena: “Yi shikombe shini, wunu de wu mukataba muviya Mungu avawo wu wanadamu, mukataba wuliyo amba wudhibitishiha ha yi trongo ya yi damu yangu yondro trihawo ha sibabu ya wanyu.’”.13

“Tsi yelewa fetre avasani,” Karim arongowa.  “Mungu aka afanya wanhandi wa damu na Ibrahim ha hubarikisha yi duniya.  Aka armumba Ibrahim wanhandi huka amba atsotowa ya mayesha yahe fidiya ha sibabu de wu binadamu.  Hazizo wakati Insa atowa yi damu yahe, Mungu atsimidza yi miyandi yahe. Yi damu ya Insa yiyo de wu vwamoja muviya watru na Mungu.”

“Ewa avasa ritso juwa rilaguwe na Mungu ayina wakati ritsahwo ri hadissi nawaye mana yindziya ya huja ha Mungu yiyo yi buha nawuyo ya ntrahafu.  Ya makalima ya rongowa namna zini:  “Wunu de mukataba nitsowufanyawo na wawo baanda ya zi suku zile, wami Mwalawa de nirongowawo.  Nitso triya yi shariya shangu moni mwa zi roho zawo, nitso zangiha hari mwa zi fikira zawo.”  Aengedza tsena: “Madhambi yawo na ya makosa, tsitsoyanahana tsena.”  Na vahano vukawo muswamaha wa trongo zizo, tsi mpaka tsena sadaka la huzima madhambi.  Basi wananyangu, rina nafasi ya hungiya wu vahano vuraharifu raha na vutwaharifu ha yi damu ya sadaka ya Insa.  Aribuliya zi ndziya mpiya zi vingawo wu hayati wu virawo hari mwa li suru la shushwa, yaani yi viri de hari mwa wu mwili wahe…14 

                  

1Matiyo 12:39-41; 2Jonas 1:17; 3Yuhani 1:29; 4Yuhani 19:32-33; 51 Monye 1:19-20; 6Mivenuliyo 5:12; 7Lukasi 2: 9-16; 8Mtiyo 27:11-24; 9Yuhani 1:12; Yuhani 1:19; 10Michée 5:2; 11Yuhani 6:35;48;51; 12Lukasi 22:14-16,19; 13Lukasi 22:0; 14Mahebraniya 10:16-20